Umowy i kontrakty są fundamentem współczesnego biznesu i życia codziennego. W ich treści często pojawiają się postanowienia, które mają na celu uregulowanie wzajemnych praw i obowiązków i mają zapewnić, że strony umowy będą przestrzegać swoich zobowiązań. Jednym z takich postanowień są kary umowne, które odgrywają istotną rolę w uregulowaniach prawnych i gospodarczych. Kary umowne to nie tylko kluczowy element umów, ale także narzędzie, które może wpłynąć na zachowanie i stosunki między stronami umowy. W tym artykule przyjrzymy się bliżej pojęciu kar umownych, dowiemy się, czym dokładnie są i jakie są ich zastosowania.
Kara umowna – co to takiego?
Definicja kary umownej została zawarta w art. 483 Kodeksu cywilnego. Kara umowna to nic innego jak zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania określonego zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara umowna nazywana jest również odszkodowaniem umownym.
Kara umowna może być ustanowiona:
- w umowie będącej źródłem głównego zobowiązania stron, stanowiąc przewidziane w niej dodatkowe zastrzeżenie umowne;
- w innej umowie stron, w szczególności uzupełniającej umowę kreującą zobowiązanie główne;
- a także, zgodnie z dominującym poglądem, we wzorcu umownym (A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 483).
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3.10.2019 r. (sygn.: I CSK 280/18), do elementów przedmiotowo istotnych zastrzeżenia kary umownej należy zaliczyć:
- zobowiązanie, a przynajmniej pojedynczy obowiązek, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary umownej, a więc niezbędne jest wskazanie tytułu jej naliczenia, przy czym nie ma potrzeby enumeratywnie wymieniać w umowie okoliczności (przyczyn), z powodu których dłużnik nie wykonał zobowiązania lub je nienależycie wykonał;
- wskazanie kwoty, jaką w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy jest zobowiązany zapłacić dłużnik.
Na jaki wypadek kara umowna może być zastrzeżona?
Kara umowna może być zastrzeżona m.in.:
- na wypadek niewykonania wynikającego z umowy przedwstępnej obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej;
- za naruszenie przez byłego pracownika obowiązku powstrzymania się od działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy;
- na wypadek odstąpienia od umowy, tj. na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania przez dłużnika zobowiązania niepieniężnego, jeżeli powyższe uchybienie dłużnika stanie się następnie podstawą złożenia przez wierzyciela oświadczenia o odstąpieniu od umowy (A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 483).
Wysokość kary umownej
Kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Wysokość kar umownych powinna zostać każdorazowo wskazana w umowie będącej źródłem głównego zobowiązania stron. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, dłużnik będzie zobowiązany zapłacić na rzecz wierzyciela zastrzeżoną w umowie karę umowną.
Podkreślenia wymaga fakt, iż karę umowną można zastrzec na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania określonego zobowiązania niepieniężnego. Nieważne jest zastrzeżenie kary umownej dot. niewykonania zobowiązania pieniężnego!
Podsumowanie
Kary umowne są ważnym narzędziem w zarządzaniu umowami i kontraktami. Często są motywacją stron umowy do należytego wykonania zobowiązań oraz niewątpliwie chronią interesy obu stron. Jednakże ich stosowanie wymaga starannego sformułowania i umiarkowania, aby uniknąć potencjalnych problemów prawnych. Warto skonsultować się z profesjonalnym pełnomocnikiem w celu ustalenia odpowiednich kar umownych w umowie.
Stan prawny: listopad 2023 r.
Fot.: pexels.com