Nowelizacja Kodeksu pracy i in. ustaw w zakresie umożliwienia pracodawcy kontroli trzeźwości pracownika
Od 21 lutego 2023 roku obowiązuje Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 240), wprowadzająca istotną zarówno dla pracodawców jak i pracowników nowelizację przepisów prawa pracy w zakresie uprawnień pracodawcy do weryfikacji stanu trzeźwości pracowników.
Czy przed wprowadzeniem nowych przepisów pracodawca miał możliwości przeprowadzać badań trzeźwości pracowników?
Taka możliwość istniała na podstawie art. 17 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. By pracodawca mógł przeprowadzić badanie pracownika, niezbędne jest stwierdzenie, że zachodzi uzasadnione podejrzenie że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. W takiej sytuacji, pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy i musi wydać decyzję, w której wskazywane są podstawy do niedopuszczenia pracownika do pracy i zasadności przeprowadzenia ewentualnego badania. Badanie może być przeprowadzane przez organ wyznaczony u pracodawcy. W przypadku braku zgody pracownika na badanie wewnątrzzakładowe, pracodawca może żądać poddania się badaniu przeprowadzanemu przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Podobnie w przypadku, gdy badania zażąda pracownik, chcący oczyścić się z zarzutów ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, jakim jest stawienie się do wykonywania pracy po spożyciu, lub pod wpływem alkoholu.
Istotne zmiany wprowadzone do Kodeksu pracy
Ustawodawca w sposób istotny rozszerzył katalog sytuacji, gdy jest on uprawniony do przeprowadzenia badań. Niewątpliwie, pracodawca jest uprawniony do przeprowadzania kontroli nie tylko pojedynczych pracowników, co do których zachodzi podejrzenie stawienia się w pracy po użyciu alkoholu, ale także jest uprawniony do prewencyjnego badania grup pracowników, jeśli charakter ich pracy, a w szczególności ewentualne jej wykonywanie po użyciu alkoholu może zagrażać „życiu i zdrowiu pracowników lub innych osób lub ochronie mienia”. Uzasadnienie dla przeprowadzania kontroli, ujęte w uprzednio cytowany sposób, umożliwia pracodawcy dokonywanie kontroli w zakresie znacznie szerszym, aniżeli dotychczas.
Warto wskazać, iż obecnie wprowadzane przepisy w sposób szczegółowy regulują warunki, jakie musi spełnić pracodawca, by w sposób prawidłowy przeprowadzać badania pracowników.
Jasno została także określona podstawa do przetwarzania danych wrażliwych pracownika w postaci wyniku badania trzeźwości, co stanowi istotne novum w kontekście uprzednio obowiązujących przepisów. Dane takie mogą być przechowywane w aktach osobowych pracownika, gdy wynik świadczy o stanie pracownika po użyciu alkoholu lub pod wpływem alkoholu, nie dłużej jednak, niż przez okres roku. Ustawa przewiduje także wyjątki od ww. reguły (m.in. gdy pracownik, w związku z wynikiem badania, otrzymał karę porządkową lub naganę).
Czy uprawienia do przeprowadzania badań dotyczą tylko osób pozostających w stosunku pracy, czy też osób wykonujących czynności na podstawie innych umów cywilnoprawnych?
Nowelizowany przepis ograniczał możliwość przeprowadzania kontroli wyłącznie do sytuacji, gdy osobą podejrzaną o stawiennictwo w pracy po użyciu alkoholu był pracownik. Spod tej kontroli wyłączeni byli m.in. zleceniobiorcy.
W aktualizowanym brzmieniu art. 17 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości (…): „Przedsiębiorca niebędący pracodawcą organizujący pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy albo osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą może przeprowadzać kontrolę trzeźwości tych osób oraz kontrolę na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu.” Oznacza to, że badaniu podlegają nie tylko pracownicy, których definicja zawarta jest w Kodeksie pracy, ale także inne osoby, z którymi przedsiębiorca zawarł umowy, w tym także osoby – przedsiębiorcy, którzy prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek. Dla tej grupy osób, w przypadku zaistnienia przesłanek do przeprowadzenia badania, stosuje się odpowiednio przepisy prawa pracy, wprowadzonej nowelizacją.