Opieka naprzemienna to model wychowawczy stosowany po rozwodzie, w którym dzieci mieszkają na zmianę z obydwoma rodzicami. Jest to alternatywa dla tradycyjnego modelu, gdzie dzieci mieszkają stale z jednym rodzicem, a drugi ma ograniczone prawo do kontaktów. Opieka naprzemienna niesie za sobą zarówno zalety, jak i wyzwania, które warto rozważyć, decydując o najlepszym rozwiązaniu dla dzieci po rozwodzie.
Opieka naprzemienna nad dziećmi
W polskim stanie prawnym możliwe jest orzeczenie przez sąd opieki naprzemiennej w sprawie rozwodowej. Poprzez opiekę naprzemienną rozumie się sytuację, w której opiekę nad wspólnymi dziećmi pozostawia się obojgu rodzicom.
W obecnym stanie prawnym sąd orzekający rozwód może zasadniczo, o ile nie zachodzą szczególne okoliczności dotyczące dotychczasowego sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców, orzec w dwojaki sposób o władzy rodzicielskiej. W pierwszej kolejności, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, sąd może:
- pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili porozumienie co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie i jest ono zgodne z dobrem dziecka;
- wobec braku takiego porozumienia, oczywiście także uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzygnąć o sposobie jej wykonywania i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie (J. Sasiak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 58).
Sąd podczas orzekania w sprawie władzy rodzicielskiej powinien każdorazowo kierować się dobrem dziecka oraz, pomimo porozumienia zawartego pomiędzy rodzicami dziecka, może samodzielnie ustalić zasady sprawowania opieki naprzemiennej oraz ustalić harmonogram widzeń z dzieckiem.
Przesłanki orzeczenia opieki naprzemiennej
W polskim ustawodawstwie brak jest definicji legalnej opieki naprzemiennej, a w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym brakuje np. przesłanek jej orzeczenia. W przypadku chęci wymienienia potencjalnych przesłanek orzeczenia opieki naprzemiennej musimy stosować się do dorobku polskiego orzecznictwa. Tym samym, ustanawiając opiekę naprzemienną sąd, co do zasady, uwzględnia:
- wiek dziecka,
- zdanie dziecka na temat formy potencjalnej opieki,
- stosunek rodziców do wychowania dziecka,
- zdolność rodziców do współpracy,
- sytuację osobistą rodziców,
- odległość dzielącą rodziców z m.in. szkołą czy zajęciami dodatkowymi, na które uczęszcza wspólne dziecko.
Co do zasady, przez orzeczeniem rodzaju opieki nad dzieckiem, sąd powinien skorzystać z opinii biegłego z zakresu psychologii.
Negatywnymi przesłankami orzeczenia opieki naprzemiennej może być konflikt pomiędzy rodzicami, stosowana w przeszłości przemoc psychiczna oraz fizyczna przez któregokolwiek z małżonków czy zamieszkiwanie rodziców w znacznej odległości od siebie.
Zalety opieki naprzemiennej
Do zalet opieki naprzemiennej możemy zaliczyć m.in.:
- równy udział obojga rodziców – opieka naprzemienna pozwala na aktywne uczestnictwo obydwu rodziców w życiu dziecka. Dzieci mają możliwość budowania silnych i trwałych relacji zarówno z matką, jak i ojcem;
- stabilność emocjonalna dzieci – badania wykazują, że dzieci, które mają równy dostęp do obydwu rodziców, często lepiej radzą sobie emocjonalnie. Czują się bardziej bezpieczne, stabilne i mają mniej problemów behawioralnych;
- redukcja konfliktów między rodzicami – opieka naprzemienna może przyczynić się do zmniejszenia napięć między rodzicami. Podział odpowiedzialności i czasu z dziećmi może być bardziej sprawiedliwy, co zmniejsza ryzyko konfliktów;
- lepsze zrozumienie ról rodzicielskich – w modelu naprzemiennym, obydwoje rodziców doświadczają pełni obowiązków rodzicielskich, co może prowadzić do lepszego zrozumienia i szacunku dla roli drugiego rodzica.
Wyzwania opieki naprzemiennej
Opieka naprzemienna niewątpliwie niesie za sobą szereg wyzwań, do których zaliczyć możemy m.in.:
- potrzebę dobrej komunikacji – opieka naprzemienna wymaga skutecznej i stałej komunikacji między rodzicami. Konieczne jest planowanie i omawianie kwestii dotyczących wychowania dzieci, co może być trudne, zwłaszcza w kontekście niedawnych konfliktów rozwodowych;
- wymóg stabilności i konsekwencji – dla dobra dzieci ważne jest, aby obydwa domy były dla nich równie stabilne i konsekwentne w kwestiach wychowawczych. Różnice w zasadach i stylu życia w domach rodziców mogą być źródłem stresu dzieci;
- logistyczne wyzwania – opieka naprzemienna wiąże się z koniecznością częstej zmiany miejsca zamieszkania dzieci, co może być wyzwaniem logistycznym. Dzieci muszą dostosować się do życia w dwóch różnych domach, co wiąże się z potrzebą posiadania podwójnego wyposażenia, ubrań, zabawek itp.;
- wpływ na stabilność edukacyjną i społeczną – częste zmiany miejsca zamieszkania mogą wpływać na edukację i życie społeczne dzieci. Należy rozważyć, jak opieka naprzemienna wpłynie na ich codzienne życie, w tym na dojazdy do szkoły, uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych i utrzymywanie przyjaźni.
Podsumowanie
Opieka naprzemienna to model, który może przynieść wiele korzyści dla dzieci i rodziców, ale wymaga także dużej dozy dojrzałości, planowania i współpracy między rodzicami. Kluczowe jest, aby decyzja o opiece naprzemiennej była podyktowana przede wszystkim dobrem dzieci i uwzględniała ich indywidualne potrzeby i preferencje.
Stan prawny: luty 2024 r.
Fot.: unsplash.com